मानसिक तणावापासून राहायचं असेल दूर, तर करा ‘हे’ प्राणायाम

January 21, 2025

Mental Stress l आजच्या धकाधकीच्या जीवनात मानसिक तणावाचा सामना जवळपास प्रत्येकजण करत आहे. घरगुती समस्या असो वा कामाचा ताण, आज प्रत्येकजण या समस्येने ग्रासला आहे. कामाचा अतिरिक्त ताण (Workload) आणि वाढत्या अपेक्षा (Expectations) हे तणावाचे प्रमुख कारण बनत चालले आहे. हा ताण आता लोकांच्या जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनला आहे. यामुळे केवळ मानसिक आरोग्यच (Mental Health) बिघडत नाही, तर शारीरिक आरोग्यावरही (Physical Health) त्याचे विपरीत परिणाम होत आहेत. तणावामुळे आज अनेक प्रकारच्या आजारांनी (Diseases) लोकांना घेरले आहे.

या बातमीच्या माध्यमातून आपण तणावाचे दुष्परिणाम, ते कमी करण्यासाठीचे उपाय आणि काही विशिष्ट प्राणायाम आणि योगासनांबद्दल (Yoga) माहिती घेणार आहोत, ज्यांचा नियमित सराव केल्यास तुम्ही तणावमुक्त (Stress-free) आणि निरोगी (Healthy) आयुष्य जगू शकता.

तणावाचे दुष्परिणाम :

मानसिक तणावामुळे आज अनेक संसार उद्ध्वस्त होत आहेत. छोट्या छोट्या गोष्टींवरून पती-पत्नीमध्ये (Husband-Wife) वाद (Arguments) होतात, ज्याचा परिणाम मुलांवरही (Children) दिसून येतो. अशा परिस्थितीत तणावापासून दूर राहणे अत्यंत गरजेचे आहे. जर तणाव दीर्घकाळ (Long-term) राहिला तर तो अनेक गंभीर आजारांना आमंत्रण देऊ शकतो. आज तणावामुळेच बहुतेक लोक उच्च रक्तदाब (High BP), नैराश्य (Depression) आणि हृदयविकारांचे (Heart Diseases) बळी ठरत आहेत.

Mental Stress l तणावावर मात करण्यासाठी उपाय :

आपल्या जीवनात योग्य दिनचर्या (Routine), योग, प्राणायाम आणि ध्यान (Meditation) यांचा समावेश करून आपण तणावावर नियंत्रण (Control) मिळवू शकतो. तणावापासून मुक्ती मिळवण्यासाठी योगातील काही आसने (Asanas) अत्यंत प्रभावी आहेत.

तणावमुक्तीसाठी प्राणायाम आणि योगासने :

कपालभाती प्राणायाम (Kapalbhati Pranayama): कपालभाती हे आपल्या शरीरासाठी अत्यंत फायदेशीर (Beneficial) प्राणायाम आहे. हे करण्यासाठी पद्मासनात (Padmasana) बसावे आणि दोन्ही हातांनी चित्त मुद्रा (Chitta Mudra) करावी. दीर्घ श्वास (Deep Breath) आत घेतल्यानंतर तो झटक्याने बाहेर सोडावा. या दरम्यान, पोट (Stomach) आतल्या बाजूला खेचावे. दररोज कपालभातीचा सराव 5-10 मिनिटे करावा. या प्राणायामामुळे तणाव तुमच्या जवळपासही फिरकणार नाही.

अनुलोम विलोम प्राणायाम (Anulom Vilom Pranayama): अनुलोम-विलोम प्राणायाम, श्वास घेण्याची आणि सोडण्याची एक विशिष्ट पद्धत आहे. याला नाडी शोधन (Nadi Shodhan) असेही म्हणतात. हा प्राणायाम शरीर आणि मन (Mind) दोघांसाठीही फायदेशीर आहे. अनुलोम-विलोममध्ये एकदा उजव्या नाकपुडीने (Right Nostril) श्वास घेतला जातो आणि डाव्या नाकपुडीने (Left Nostril) सोडला जातो. नंतर डाव्या नाकपुडीने श्वास घेऊन उजव्या नाकपुडीने सोडला जातो. हा प्राणायाम मेंदू (Brain) आणि मज्जासंस्थेसाठी (Nervous System) खूप फायदेशीर आहे. दररोज याचा सराव केल्याने तणाव कमी होतो, रक्तदाब नियंत्रित राहतो आणि रोगप्रतिकारक शक्ती (Immunity) वाढते.

भ्रामरी प्राणायाम (Bhramari Pranayama): भ्रामरी प्राणायामाने मानसिक तणाव कमी करता येतो. यामुळे केवळ मानसिक शांतीच (Mental Peace) मिळत नाही तर शारीरिक शांतीही (Physical Peace) लाभते. दीर्घ श्वास घेत असताना भुंग्यासारखा (Bumblebee) आवाज काढायचा असतो, ज्यामुळे मानसिक स्थिती स्थिर (Stable) होण्यास मदत होते.